Senin, 14 Juni 2021

 

KITTA BUAH DALAM KAIDAH BAHASA BUGIS BONE

Oleh: Dr. Muhammad Akil Musi

(Dosen UNM / Wija to Bone)

Buah Dalam Bahasa Bugis Bone


 

  1. Alpukat = alpoka’
  2. Anggur = anggoro
  3. Asam = cempa
  4. Buah Padi = Gaabah
  5. Belimbing = bainang
  6. Buni = bunne  
  7. Ceremai = jarammele’
  8. Coklat = sikola’
  9. Dengen =Deengee
  10. Enau = kolang kaling
  11. Jagung = arelle
  12. Jamblang = coppeng
  13. Jamblan kecil bulat = coppeng baku-bakuu
  14. Jambu = jampu
  15. Jambu air = jampu jenne’
  16. Jambu batu = jampu saaloo
  17. Jambu biji = jampu karessi
  18. Jambu mente = jampu laase
  19. Jambu putih = jampu talaawe
  20. Jeruk = leemo
  21. Jeruk Lemo ciina
  22. Jeruk nipis = lemo kaapasa
  23. Jeruk purut = lemo uco-uco
  24. Kacang tanah = canggooreng
  25. Kacang Panjang = kajompi
  26. Kacang Hijau = bue
  27. Kacang Merah = Cempe’
  28. Kecapi = setting
  29. Kedelei = kadelle
  30. Kedondong = kadondong
  31. Kelapa = kaluuku
  32. Kelapa Hibrida = kaluuku seppang
  33. Aren = Inruu
  34. Kelor = kilooro
  35. Kemiri = ampiiri
  36. Kersen = garesseng
  37. Kundur = kunrulu’ ; sudeng
  38. Kurma = karooma
  39. Kentang = lame-lame
  40. Keladi; talas = laadi ; appa
  41. Kesambi = Ading ; Baddo’
  42. Langsat / duku = lessee
  43. Lontar = botaa
  44. Labu = laawo
  45. Maja = biila
  46. Mangga = pao
  47. Mangga macan = pao macang
  48. Mangga Lali Jiwo = pao lawiida
  49. Manggis = Kiire’
  50. Mengkudu = baaja’
  51. Mentimun Suri = malewaa
  52. Nanas = pandang
  53. Nangka / cempedak = panasa
  54. Oyong = paria kalau’
  55. Pepaya = kaliiki
  56. Pedada = padada
  57. Pinang = aloosi
  58. Pisang = utti
  59. Pisang kepok = utti manuurung
  60. Pisang Raja = utti niisi
  61. Pisang susu = utti daadi
  62. Pisang senorita   = utti manuk-manuk
  63. Pisang Ambon = utti lampee
  64. Petai = pette
  65. Peria = paria
  66. Rambutan = Rambutang
  67. Rembusa = kande-kende uulaa
  68. Rukam ; lobi-lobi = lobe-lobe
  69. Salak = saala’
  70. Semangka = mandike
  71. Sirsak= serikaaja
  72. Sukun = bakaa
  73. Terong = itterung
  74. Terong Belanda = Terobbalanda
  75. Timun = bonte ; boojo
  76. Tomat = lambaace
  77. Ubi / ketela = laame
  78. Ubi Kayu = lame aaju
  79. Ubi jalar  = lme jawa
  80. Ubi Jalar Merah = kandora’
  81. Rao/Rau= Dao

Delima, Markisa, Lengkeng, Apel, Kenari dan Kopi sama penyebutannya dalam bahasa Bugis Bone

  1. Manis = Macenning
  2. Kecut=Makecci
  3. Hambar=Malemme’
  4. Pekat = Mapekke’
  5. Lembut = makaawu

 

 

KITTA RUMAH DAN BAGIAN-BAGIANNYA DALAM KAIDAH BAHASA BUGIS BONE

Oleh: Dr. Muhammad Akil Musi

(Dosen UNM / Wija to Bone)

Rumah Dalam kaidah Bugis Bone

 

1.      Rumah = boola

2.      Mendirikan rumah = mappatettong bolla

3.      Rumah panggung = bola jongke /bola dongke

4.      Rumah tanggung = bola boodo

5.      Rumah tanpa tiang = bola seppo’

6.      Rumah kayu = boola aaju

7.      Tangga = Addeneng

8.      Teras = lego-lego

9.      Pintu = tange, sumpang

10.  Jendela = Tellongeng

11.  Kunci pintu = paccala tange

12.  Sekat ruang tamu = lawa tengga

13.  Pusat rumah = poosi boola

14.  Atap = coppo bola

15.  Atap dari rumbia = bakkaweng

16.  Atap dari ijuk = inruu

17.  Atap dari belukar = rea

18.  Memasang atap rumah = mappatappe

19.  Segitiga rumah bagian depan = timpa laaja

20.  Tiang rumah = alliri

21.  Tiang atas di bawah atap = pallajaareng

22.  Batu atau kayu di bawah tiang = pallangga boola

23.  Tempat cuci dan buang hajat kecil = temeng-temeng

24.  Tempat mandi = cemme-cemmeng

25.  Tambahan rumah kiri atau kanan  = tamping2

26.  Lantai rumah dari kayu  = katabang

27.  Lantai kayu dari bamboo = saliimaa

28.  Lantai rumah menyentuh tanah = daapara’

29.  Rumah bagian belakang sebagai tambahan = jongke

30.  Dinding  = renring

31.  Dinding bambu = tedde’

32.  Penghubung tiang kiri ke kanan= pattolo

33.  Penghubung tiang depan belakang = Padongko

34.  Bagian bawah rumah = passiring

35.  Rumah bagian atas di bawah atap= rakkeang

36.  Rumah Bagian Dalam = lalebboola, watampoola

37.  Rumah bagian luar = saliweng poola

38.  Pagar = sappo, palla’

39.   Hadapan rumah = mangolo

40.  Penyanggah rumah = araseng

41.  Ruang Dapur = dapureng

42.  Tempat paku lantai = tunebba

43.  Rumah panjang depan ke belakang = boola malampe

44.  Rumah panjang ke kiri kanan = boola masakka

45.  Ahli membuat rumah = panre boola

46.  Rumah yang tidak menghadap ke jalan = bolampaare’

 

130 SIFAT BURUK MANUSIA DALAM KAIDAH BAHASA BUGIS BONE

1.        Sifat buruk  ; Jahat = Majaasiipa’ ; Ampe majaa ; Ampe makonja

2.      Acuh Tak Acuh ; berubah-berubah = kapu-kapukeng; buce-buceereng ; pura loo puura tea

3.      Angkuh = Matempo ; Mabangka

4.      Balasan atas kejahatan (ganjaran) = Paccalla; Pawaale’ : Abalaa

5.      Baper; Sensitif; Terlalu peka = Maraasai ; Marica Uuri ; Cumeddingeng

6.      Bercerai ; Berpisah = Massarang ; Mallawaangeng ; Mosoosara’

7.      Bicara sendiri (dalam keadaan sedih atau marah) = Mammomo-moomo

8.      Bicara tanpa kontrol: Mulut asal bicara = Katimu-timu ; Kaleccu-leccu ; Kapau-pau

9.      Bicara tidak jelas (seperti kumur-kumur)= Maggaleero ; Maggareemeng

10.   Bodoh = Madoongo ; Mabengo ; Makurappahang ; Buntu kullu ; Onto’-onto’ ; Makunru ; Mapettang

11.     Boros = Serekaawu ; Makkare-Yaare ; Mappacappu-cappuu

12.    Cengeng = Majaabe; Pattering; Maleere uwwae maata

13.   Cerewet ; Bawel  = Manenna’ ; Macapeddo’

14.   Ceroboh ; Gegabah ; Kurang Hati-hati = Macaapa’; Kajiili-jiili ; Kajuru’-kajuru’ ; karonjo-ronjo ; Kajilang-jilang

15.   Cuek = Pariare ; Dega pabati-batinna

16.    Curang ; culas = Mareecu ; Majekko ; Makaaluu ; Mapulandok

17.    Curhat ; Suka mengeluh = Mangittu; Madareeke  

18.   Dendam ; Sulit Memaafkan = Mattaro-taro ; Mappariati ; Makkanre Laaleng ; Maelo Makkabaale

19.    Dengki ; Iri hati = Masere aati ; Pangempurung ; Masussa atinna ko nitai tauwe masennang ; masennang atinna ko naitai tauwe masussa.

20.  Durhaka = Madoraaka ; Tennaita Parompaja

21.    Diskriminatif ; Pilih kasih ; Membeda-bedakan = Mappasilaingeng

22.  Egois ; Menang sendiri ; Arogan = Aleena mi patuuju

23.  Ember bocor (Tidak bisa menyimpan rahasia) = Macapiila

24.  Frustrasi = Cauu; Mate Pattujung ; Cappureng Akkaleng

25.  Galau atau Merana = Masaara ; Sara aati ; Sara ininnaawa ;  Sara nyaawa

26.  Genit ; Kecentilan = Madidi’ ; Maciccaa ; Madendeng ; Makeedo ; Calleeda’ ; Kaindik-indik

27.  Gila Pujian = Kapuji-pujiang; Ganti-ganting; Kono’-konookeng

28.  Halu : Suka menghayal= Malampe Nawa-naawa

29.  Ikut-ikutan ; Tidak Punya Pendirian= Kacuwe-cuwee ; Katuruu-tuuruu

30. Ingkar Janji = Pajjanci-janci ; Janci Tedde Lessee Peca’ ; Janci Mautaroe; Janci Mutale’ e

31.   Kasar = Makassara

32.  Keburukan; Kejahatan = Jaa; Majaa

33. Kecewa = Sajang rennu

34. Kejam ; Sadis atau Aniaya = Masekkang ; Mapiddaara ; Mappanrasa-raasa

35. Keluyuran = Pajokka; Pasolle; Pangukkuru’ laaleng

36.  Kepo ; Gila urusan = Majennang ; Macoddo’ ; Macumaaning

37.  Keras kepala = Matoojo ; Makeddo  aati

38. Kerasukan = Tama’-tamaakeng

39.  Kerja tidak tuntas = Makkampooro ; Mappallaong puru aana’

40. Khawatir  ; Cemas ; Takut = Tau-taureng ; Kaita-ita

41.   Khianat = Teng wedding riparennuangi; Bakaa ; iyya muto baali, iyya muto kaaneng

42.  Kikir  ; Pelit ; Bakhil = Masekke ; Makeddi’ ; Mareekeng; kikkiri’ gellang

43. Kompor (tukang adu dan tukang fitnah) = Mappalettu’-lettu’; Mappasisaala-saala; Mappasijaa-jaa; Na Pella-pellai

44. Kotor ; Jorok : Sembrono = Maroota ; Majemmeng ; Marantasak ; Macareepa

45. Kumur-kumur (dalam bicara) = Maggareemeng

46.  Kurang ajar atau tidak beradat = Makurang ajara ; Teng Makkeaade

47.  Labil; Berubah-ubah atau tidak tegas = Malaara’ ; Mareenang

48. Lama (jika mengerjakan sesuatu) = Maitta ; Malampek Pappuuruk

49.  Lambat = Malelle : Matengnge; Majampa Iita

50. Lancang atau Tidak sopan = Madacco; Pariare

51.   Layu = Mate Colli

52.  Lebay ; Kelewatan  ; Sok = Masero ; Taliwa-liwa’ ; Lebbi; Natamba-tambai

53. Lemah atau Lembek = Malemma; Mappeddo’ ; Mappeeto’

54. Lemas ; Loyo ; Ngos-ngosan = Cappulallaa ; Pooso

55. Lesu = Madoodong

56.  Letih : Capek = Matekkoo

57.  Licik atau akal bulus = Makkaleng

58. Mager (Malas Bergerak) = Makuttu, Mabattu, Matuubeng; Mallangeru’

59.  Meludah karena benci = Mammiccu Pareppe

60.  Membenci = Maccecce

61.    Memberatkan atau Suka membebani = Parompa-rompai; Patene’-taneeki; Padodoongi ; Pasussai

62.  Membuang muka = Mammelleng

63.  Memisah orang yang saling mencintai = Polo maata

64.  Menakutkan = Mapakatauu-tauu ; Masumereng; Majaa messang

65.  Menangis keras (yang dilarang oleh agama) = Majjallo ; Mallampaango ; Mpaating.

66.  Mengamuk = Majjallo

67.  Menghina; Meremehkan; Memandang enteng = Mappakatuuna ; Mappandang enteng

68.  Menjengkelkan = Mappakeereng-keereng ; Mappenre’ daara

69.  Merusak = Makkasoolang

70.  Minder atau Tidak percaya diri = Passirii-sirriseng

71.    Mudah Menyerah =  Kaccau-caureng ; Mapello ; Mapeddo

72.  Mudah Percaya atau bersaksi = Kateppe-teppe’; Kasabbi-sabbi

73.  Mulut Besar (membanggakan diri) = Magempung; Magenta; Maborro

74.  Munafiq ; Penjilat ; Cari muka = Bali’ Bellaa

75.  Nafsu tinggi = Mangure’-ngure’ ; Malaale 

76.  Nakal atau bandel = Mabettaa ; Makumbala ; Mabenna’ ; Manrasu-raasu; Makkasu-aasu : Massola-soola

77.  Menunda-nuda (pekerjaan) = Mammatu’-maatu’

78.  Muka kusut (seperti menahan sakit) = Maccangiiru

79.  Murung = Cannunnuu

80. Panikan ; heboh = Marampa’ ; Magoora ; Mapiiri’

81.   Patah hati ; patah semangat  ; putus harapan = maate pattujung ; dega raapang

82.  Pelupa = Pammaling-malingeng ; Palupang-lupang ; Malingu-lingu ; Maulu’-maulu’

83. Pemarah = Pammosing ; Malessi macai ; Pannokooreng

84. Pembohong ; Pendusta ; Tidak jujur ; Suka berbelit-belit = Pabbelleng ; Pabbote’ ; Maleekoo ; Makaaluu ; Maceeko

85. Pembual = Matebbe bicara ;  Maloppo tiimu ; Mabbaconcang

86.  Penakut = Pillaureng ; Pallaring

87.  Pencuri atau Klepto = Parinnaung; Telloolang; Pakkocci; Makecca jaari

88. Pendek umurnya = Maponco’ suuge’

89.  Penggunjing atau tukang gossip = Napuuji mabbicara bookoo; Mabbicara munri

90.  Pengganggu ; jahil ; usil = Maculle’ ; Macukkee ; Paccobi-cobi

91.    Pesimis = Pettu paddennuang ; Dega Rapang ; Mate Lao

92.  Pilih kasih atau Membeda-bedakan; Mappasilaingeng

93.  Posesif ; Suka bertanya = maneekee ; maraja kutaana

94.  Prasangka = Mappikiri majjaa ; Majaa naawa-nawa

95.  Pura-pura = Makalaasi ; Mabbelle peruu

96.  Ragu = Pabbata-bataangeng ; Makurang teppe’

97.  Rapuh atau Mudah Menyerah = Kaccau-caureng ; Kappellang ; Mate Laaleng

98.  Raut muka tidak menyenangkan = Massameru’

99.  Reseh = Macurikkii

100.                       Rewel = Mandengngii ; Marenaaka

101. Ribut = Marukka ; Magareese ; Patuli-tuuli

102.                       Selingkuh atau serong = Mappadduwa ; Maddua aati ; Teng Mattete’ atinna

103.                       Sakit hati = Peddi aati ; Laasa aati

104.                       Senang tapi menyakitkan = Mario aasu

105.                       Serakah ; Tamak = Makakella; Mabilaala ; Mangowa ; Masuuru’ ; Majokko’ 

106.                       Sial ; Celaka = Macilaaka

107.                       Sinis = Majaa pakkiita ; Majaa ininnaawa

108.                       Sentimen = Saraddaasi

109.                       Sombong; Songong; Tinggi Hati = Matanre Akkaa; Matanre langga ; Matanre ati ; Macingki

110.  Suka bertengkar = Masegge’; Pangkagaareng ; Pattikkengeng ; Mabecco’ ; Palaga-laaga

111.   Suka Membantah = Pabbali-baali ; Mewa-eewa

112. Suka meminta-minta = Parillaung

113. Suka mencampuri urusan orang = Matebbe ssaara ; Macuccung ; Manyenyeng

114. Suka Mencela = Macecceng : Pacalla-calla ; Pacciddi-ciddiikeng

115. Suka Mengejek = Macecceng ; Pangelleekeng ; Pangujaareng

116. Suka Ngambek = Pajjojjireng ; Pamojjokeng ; Mentung ; Mattamussuk

117. Suka Pamer = Mabillee; Daceng-daceng ; Mengge

118. Takabur = Takabboro ; Takkaluupa

119. Tega atau Tidak Peduli= Pettu Perru; Pettu sompung lolona; Dega aressi babuana

120.                       Tempramental (biasanya disertai sifat ringan tangan) = Pappellang : Majapperu

121. Tidak bertanggung jawab = Soroosi ulu ada

122.                        Tidak bisa menahan keinginannya = Maben-nya; Majella; Kacinna-cinna

123.                       Tidak peka = Makurassara ; Dega Palisitarunna

124.                       Tidak Punya Malu ; Kepedean = Mappakasiri-siiri ; Dega Pesseena; Makurassiirii

125.                       Tidak Serius = Macuule ; Mabbonga

126.                        Tidak tahu diri = Teng naiiseng aleena

127.                        Usil atau jahil = Maculle ; Macukkee

128.                       Istilah Sifat suami yang mengurusi semua urusan rumah tangganya = natappi sanrukna

129.                        Istilah Kejahatan dibalas kejahatan = Makkabaale ; Mappapuulii jaa

130.                       Dzu’ul Khatimah = Naccappuuri jaa

 

 

 

  KITTA BUAH DALAM KAIDAH BAHASA BUGIS BONE Oleh: Dr. Muhammad Akil Musi (Dosen UNM / Wija to Bone) Buah Dalam Bahasa Bugis Bone   ...